ورزش و اهمیت آن در روان درمانی

 ورزش اهمیت آن در روان درمانی.

 

پیامبر گرامی اسلام صلی علیه واله در باره حق بدن بر انسان می فرماید:

اِنَّ لِرَبِّکَ عَلَیکَ حَقّاً، وَ اِنَّ لِجَسَدِکَ عَلَیکَ حَقّاً وَ لاَ هلِکَ عَلَیکَ حَقّاً؛
پروردگارت بر تو حقی دارد، و بدنت بر تو حقی دارد، و خانواده ات(نیز) بر تو حقی دارد.

آن چه در این حدیث ارزنده قابل توجه است، این است که پیامبر بزرگوار اسلام، تا بدان پایه برای جسم و بدن ارزش و اهمیت قابل است که حق بدن را در ردیف حق پروردگار (آن هم بلافاصله بعد از آن) و در کنار حق خانواده (و حتی قبل از آن) ذکر می فرماید. زمانی انسان می تواند حق پروردگار و خانواده خویش را به بهترین نحوی ادا کند، که از بدنی سالم و نیرومند برخوردار باشد.
ورزش، کمک شایانی به ایجاد و تقویت سلامتی جسمانی و روانی می کند، و افرادی که با روش صحیح ورزش می کنند و یا دارای کارهای با تحرک می باشند، سالم تر بوده و عمرشان از افرادی که کارهای بدون تحرک دارند بیشتر است.
شهید دکتر سیدرضا پاک نژاد در کتاب اولین دانشگاه و آخرین پیامبر می نویسد:
عضلات در حال ورزش10 تا 18 برابر در حال استراحت احتیاج به خون دارند،20دفعه بیشتر قند و اکسیژن مصرف می نمایند،50 بار زیادتر گازکربنیک دفع می نمایند، و با توجه به همین ارقام، اهمیت کار قلب هنگام ورزش روشن می گردد... .
در واکنش قلب در برابر کار عضلانی، مشاهده می شود ضربان های دبی، حجم خون، فشار خون و حتی ترکیبات فیزیکو شیمیایی خون را دگرگون می سازد. ضربان قلب هنگام کار بدنی، یعنی زمانی که عضلات را به فعالیت می داریم، 2- 3 و حتی 4 برابر، و امکان دارد به 200 ضربه در دقیقه برسد. حجم خون 2- 3 برابر و دبی قلب 6- 7 و حتی 8 برابر و گاه زیادتر شود و دبی قلب از 4 لیتر در دقیقه ممکن است به 30 تا 35 لیتر در دقیقه برسد، در صورتی که دبی قلب شخص سالم و ورزیده در حال معمولی 25 لیتر است... .
حجم قلب ورزش کاران و کارگرانی که کار بدنی سنگینی دارند، بدون شک افزایش می یابد، اما این افزایش به عقیده بسیاری، فیزیولوژیک و کاملاً طبیعی است. در اثر فعالیت بدن، حجم قلب افزایش می یابد، زیرا جدار بطن ها به ویژه بطن چپ ضخیم می شوند؛ یعنی همان طور که عضلات بازو در اثر ورزش یا ابتلا به برخی بیماری ها قوی می شود، عضلات قلب هم در اثر کار، قوی می گردد و در نتیجه قدرت انقباض قلب زیاد می شود... ."
وی در بخش دیگری از کتابش، در باره فواید ورزش چنین می نگارد:
•    قدرت انقباض و نظم ضربان قلب پس از مدتی ورزش کردن بهتر می شود... .
•    گنجایش ریه ها بیشتر می گردد و در نتیجه، اکسیژن بهتری و بیش تری به بدن می رسد... ورزش صحیح و معتدل و متناسب با مزاج، سبب نظم و ثبات حرکات تنفس می گردد و تنفس عمیق تر، ولی شمارش آن کم تر می شود.
•    هر چه شخص ورزیده تر باشد، مقدار سوخت بدنش نقصان می یابد؛ یعنی در حقیقت در اثر مدتی ورزش کردن، بدن بهتر از مواد غذایی خود استفاده می کند.
•    رشد و نمو بهتر انجام می گیرد، زیرا اکسیژن بهتر و بیشتر به تمام نسوج می رسد و در نتیجه، فعالیت غدد داخلی افزوده شده و بنابر عقیده ای در عضلانی که فعالیت می کنند، موادی ایجاد می شوند که به رشد و نمو کمک می نماید.
•    قوّه جذب و دفع بهتر می شود.
•    بدن عادت می کند در برابر مختصر فعالیت، ناگهان نفس تنگی پیش نیاید و ضربان قلب زیاد نشود و دیرتر خسته گردد و عرق نماید.
•    هماهنگی بین اعصاب و مراکز عصبی و تقویت اعصاب، ایجاد شده و کارهای فکری، آسان تر می شود."
در کتاب زن و ورزش نیز در باره فواید ورزش چنین آمده است:
"بدن انسان بر خلاف ماشین یا هر وسیله دیگر که بر اثر کار و فعالیت مستهلک می گردد، با کار جان گرفته و توانایی بیش تری کسب می نماید. در زمان های گذشته، حرکت و تمرین های بدنی، بخشی از کار روزانه فرد به شمار می رفت، اما امروزه بر اثر پیش رفت تکنولوژی و ماشین، باید بیش تر از گذشته در جستجوی حرکت بود، و هر فرد بایستی آن را در برنامه روزانه خود بگنجاند... .
تنفس و یا نفس کشیدن وسیله ای است که با آن، اکسیژن به همه بدن می رسد و مواد زاید و اکسیده به بیرون ریخته می شود. در خلال تمرین، میزان نفس کشیدن افزایش می یابد. شخصی که بدنش تربیت شده با تمرین های ورزشی است، آهسته تر و عمیق تر از افراد دیگر نفس می کشد، فشارهای وارد بر سیستم تنفسی خویش را با تلاش کم تر و کارایی بیش تر پاسخ گوست.
تاثیر ورزش بر کارکردهای شناختی
 تحقیقات نشان می دهد که ورزش بر عملکردهای شناختی و هوش تاثیر مثبت دارد .البته پاره ای از محققان نیز بر این باورند که چنین رابطه ای وجود ندارد .بدون شک رشد حرکتی کودک در رشد ذهنی وی مهم وموثر است و میزان یادگیری کودک با سطح فعالیت های حرکتی و جسمی وی مربوط است . آن طور که پژوهش های اخیر نشان داده اند ، انجام ورزش و اجرای حرکات جسمی باعث افزایش در بهره هوشی حاصل از اجرای برخی از آزمون های هوشی می شود ، علت عملکرد بهتر ذهنی و شناختی ناشی از ورزش رابا افزایش اکسیژن موجود در هوای استشناقی به دنبال خستگی ناشی از کار ذهنی مربوط می دارند. بهبودی کارکردهای شناختی و ذهنی ناشی از ورزش ، هم در بزرگسالان و سالمندان و هم جوانان و نوجوانان دیده شده است. تحقیقات نشان داده که پس از اجرای تمرینات و برنامه های ورزشی حتی در عملکرد شناختی بیماران روانی سال خورده نیز بهبودی دیده می شود.و این به دلیل این است که درگیری غیر قابل اجتناب کل مغز در فعالیت های بدنی ،یک عامل مهم احتمالی در بازگرداندن و توقف فرآیندهای انحطاط سلولی – جسمی پیری است که در نتیجه آن در توانش های ذهنی سال خوردگان تغییرات مثبتی حاصل می شود . درباره تاثیر ورزش بر بهبود عملکرد تحصیلی بایستی گفت که در نوجوانان وجوانان هم بستگی معنادار مثبتی بین آمادگی جسمانی وموفقیت تحصیلی وجود دارد.چنین رابطه مثبت معنادار را در دانشجویان دختر نیز مشاهده کرده اند. بنابراین صرف نظر از متغییر جنسیت انجام ورزش بر عملکرد تحصیلی آثار مثبت دارد. همچنین گزارشات انجام شده در خصوص کودکان حاکی از آن است که انجام تمرینات ورزشی بر عملکرد تحصیلی آنان تاثیر مثبت دارد. به طور کلی فعالیت های جسمانی وتمرینات ورزشی و کارکردهای مختلف ذهنی و شناختی اثر مثبت دارد وآنها راباور می کنند .
 تاثیر ورزش بر رفتار
پژوهش های متعدد نشان می دهند که بازی های ورزشی باعث افزایش خلاقیت ، استقلال ، رهاسازی تنش و نیز برقراری بیش تر روابط صمیمانه بین افراد می شود .هم چنین فعالیت های ورشی محبوبیت و سازگاری اجتماعی افراد را افزایش می دهد .تاثیر ورزش بر رفتار شغلی نیز مورد بررسی قرار گرفته است ، انجام فعالیت های جسمانی با کاهش قابل ملاحظه ای در غیبت شغلی همراه است . این قبیل فعالیت ها که با سلامت جسمانی و کاهش عوارض قلبی به عنوان عوامل عمده غیبت مطرح می شوند ،مرتبط است .همچنین ورزش با اصلاح برون داده های شغلی و کاهش خطاهای ناشی از کارها نیز همراه است.
ورزش ، خلق و شخصیت
  براساس یافته های پژوهشی ،بین شخصیت ،خلق و ورزش رابطه ای وجود دارد . از یک سوء ورزش باعث ایجاد تغییرات مثبت و معناداری در متغیرهای شخصیتی – هیجانی می شود و از سوی دیگر ویژگیهای شخصیتی در انجام ورزش و هم چنین انتخاب انواع خاص فعالیت ها و برنامه های ورزشی موثر است .به نظر می رسد که تاثیر ورزش بر شخصیت ،به متغیر های متعددی از جمله نوع ورزش و مدت انجام آن تمرینات بستگی داشته باشد ، چرا که تغییرات شخصیتی بیش تر ناشی از تمرینات طولانی و مداومند به این دلیل که این قبیل تمرینات در بیوشیمی بدن تغییرات معناداری ایجادمی کنند و در نتیجه متغییرهای شخصیتی با تغییرات بیوشیمی بدن همراه می شود. یکی از ابعاد عمده شخصیتی در رابطه با تاثیرات ورزش "خودپنداره" است . خودپنداره تصور و برداشت فرد از جنبه های گوناگون موجودیت خویش نظیر :جنبه های بدنی و جسمی ،اجتماعی ،هوشی ،شناختی وغیره می باشد.به نظر می رسد که خودآگاهی بیشتر فرد از خویش بالا رفتن خود پنداره و عزت نفس وی همراه است .در این زمینه تحقیقات نشان می دهد که در اثر تمرینات جسمانی خاص مثل :دومیدانی ، خودپنداره زنان افسرده به صورت پایدار بهبود یافته است. همچنین تمرینات با وزنه بهبودی قابل ملاحظه ای در قدرت واندزه عضلات به وجود می آورد و میزان بازدهی آنان را افزایش می دهد و این خود در ایجاد خودباوری بسیار موثر است .سازوکار تاثیر ورزش بر عزت نفس احتمالاً ناشی از احساس مهارت و کفایت بیشتر است فعالیت های جسمانی نوعی احساس مهارت و کفایت به فرد می دهد که به افزایش در احساس کنترل بر زندگی خود وسلامتی منجر می گردد. این احساس کنترل وکفایت به نوبه خود موجب افزایش عزت نفس می شود .
 به طور کلی تحقیقات نشان می دهد که افراد پس از انجام فعالیت های جسمانی و تمرینات ورزشی نوعی تجربه مثبت یا حس بهبود و پیشرفت کیفیت زندگی را در خود مشاهده می کنند. این موارد تنها به ورزشکاران اختصاص ندارد بلکه در مورد افرادی که به صورت تفریحی و غیر مستمر ورزش می کنند نیز صادق است .معمولاً پس از اجرای تمرینات متوالی ،در بعضی افراد نوعی «عزت به نفس متورم» به وجود می آید . لذا آنان توانایی خویش را بسیار بالا تخمین می زنند .این امر به ویژه در ورزشکاران قبل از انجام مسابقات ورزشی و پس از تمرینات مداوم دیده می شود. شاید یکی از علل اساسی بسیاری از اظهارات ورزشکاران ومربیان ورزش مبنی بر این بر قهرمانی قبل از انجام مسابقات و عدم موفقیت های بعدی آنان همین عزت نفس متورم ناشی از تمرینات ورزشی متداوم باشد. ورزش باعث افزایش خلاقیت و استقلال فرد می شود . از آنجا که خلاقیت و استقلال فردی از جمله متغیرهای موثر بر شخصیت و خلق می باشد،لذا فعالیت های جسمانی از این طریق بر شخصیت افراد تاثیر می گذارد .یک متغییر شخصیتی دیگری که دراثر تمرینات ورزشی وبدنی تغییراتی در آن دیده می شود « کانون کنترلی» است کانون کنترلی عبارت است از انتساب علل وعوامل پدید آورنده حوادث و وقایع با خود و پابه محیط بیرونی و پیرامونی است .افرادی که علل رخداد وقایع و پدیده هارا به خود نسبت نداده و خود را در این عامل دخالت نمی دهند دارای «کانون کنترلی بیرونی » هستند . تحقیقات حاکی از آن است که افراد با کانون کنترل داخلی در بخورد ومواجه شدن با اتفاقات وفشارهای روانی معمولاً سازگاری بهتری دارند و بیشتر می توانند ناگواری ها و مشکلات را تحمل کنند . اثر ورزش کانون کنترل خارجی کودکان را به کانون کنترل داخلی به معنا داری تغییر داده است . در زمینه ویژگی های خلقی –شخصیتی ورزشکاران موفق ، تحقیقات بیانگر آن است که این افراد نسبت به سایر ورزشکاران حالات خلقی باثبات تر و مناسب تری دارند. هم چنین این افراد تصفیه وپالایش حرکات حسی وتغییر و تفسیرهای محیطی مناسب تر و بیش تری دارند. در ضمن ورزشکاران موفق آستانه تحریک درد بالاتر و سرعت واکنش بیشتری دارند.




تمرین ها به دستگاه هاضمه به دو طریق کمک می کنند:
•    به علت پی آمد نیاز بدن به غذا، اشتها را افزایش می دهند.
•    حرکت اندام های هاضمه تسریع می شود و حرکات دودی شکل معده – که موجب هضم غذا می گردد – سریع تر و راحت تر صورت می گیرد.
•    تمرین های ورزشی ، عمل تخلیه را بهبود و از یبوست پیش گیری می کند. حرکات دودی شکل افزایش می یابد و در نتیجه ، روند ترشحات بدن کار آمدتر تنظیم می شوند. به طور کلی افرادی که فعالیت های جسمانی بیش تری دارند، کم تر از افراد کم حرکت ، به بیماری سنگ کلیه و اختلالات مشابه به آن مبتلا می شوند.
•    بسیاری از مواد زاید، از طریق غدد عرق در پوست بدن بیرون ریخته می شود. این فرایند با تمرین های شدید ورزشی تسریع می شود؛ علاوه بر این، عرق کردن باعث تمیز شدن پوست می گردد.
•    ارزش دیگر تمرین های ورزشی، در افزایش تولید سلول های قرمز خون در بافت های لنفاوی استخوان است. شمارش هموگلوبین خون بر اثر فعالیت بالا می رود. تمرین ها از بالا رفت فشار خون جلوگیری می کند."
•    به طور کلی نقش ورزش در سلامتی انسان آن قدر زیاد است که امروزه بسیاری از بیماری ها را با ورزش مداوا می کنند، که به این شیوه مداوا "ورزش درمانی" گفته می شود.
•    امروزه ورزش در سطح بین المللی ، بعد سیاسی نیز به خود گرفته است. گاه اتفاق می افتد کشوری که بیش تر مردم حتی نام آن را نشنیده اند، یک باره در جهان مطرح شده و به واسطه پیروزی های ورزشی، نامش در صفحه اول روزنامه های جهان و صدر اخبار قرار می گیرد. شرکت و یا عدم شرکت تیم های ورزشی یک کشور در یک کشور دیگر نیز، گاه جنبه سیاسی داشته و به معنای دوستی، دوشمنی، اعتراض و ... تلقی می شود.
•    در انسان غریزه قدرت طلبی، برتری جویی و مبارزه وجود دارد. ورزش و مسابقات ورزشی اگر در محیط و جوّ سالم برگزار شوند، زمینه اشباع این غریزه از طریق صحیح را فراهم می سازند. اگر این غریزه و سایر غرایز، کنترل نشده و به مسیر صحیح هدایت نشوند، برای جامعه بشری مشکل ساز و مساله آفرین خواهند بود.
•    ورزش، توان انسان را برای انجام کارهای روزمره شخصی و اجتماعی بالا می برد، حتی عباداتی از قبیل نماز ، روزه ، حج و جهاد نیز با بدنی سالم و نیرومند، بهتر، بیش تر و راحت تر جامه عمل به خود می پوشند.
•    انسان مایل است با دیگران باشد و با آنان بیامیزد. این غریزه و یا تمایل شدید را می توان از طریق ورزش بر آورده ساخت. در ورزش، در زمینه نیل به ارزش های اجتماعی دیگری نیز، چون کار گروهی، وفاداری، روحیه ورزشکاری می توان توفیق یافت. محیط صمیمانه و مطلوب ورزشی، اغلب فرصتی مناسب برای ایجاد روابط انسانی و شکل گیری دوستی هاست.
•    ورزش به انسان تحرک می بخشد و حرکت و تحرک به ویژه در کودکان لازمه رشد است. اگر عضو نیرومندی از اعضای بدن یک ورزش کار را چندین ماه در گچ قرار دهند و تحرک را از آن سلب نمایند، ضعیف و لاغر خواهد شد. اگر جنبش بدن کم شود، دفاع بدن کم و ضعیف می گردد، و همچنان که داشتن تحرک و ورزش موجب سلامتی بدن و طول عمر می گردد، نداشتن تحرک نیز موجب مرگ زود رس می شود.





اهمیت ورزش برای جوانان و دانش آموز از دیدگاه فیزیولوژی
لزوم و اهمیت ورزش و تمرینات ورزشی برای هر دو جنس در سنین مختلف مورد تأیید محققین است .
به طور کلی ورزش و تحرک بر رشد عمومی بدن تأثیر می گذارد این امر با پژوهش انجام شده روی موش هایی که در محدودیت حرکتی بودند و موشهایی که آزادی حرکت داشتند به اثبات رسیده است .
رشد و تکامل دستگاه عصبی و دستگاههای حرکتی ( عضلات و استخوانها ) با یکدیگر در ارتباطند و هر چه ارتباط دستگاه عصبی با دستگاههای حرکتی بیشتر و گسترده تر شود حرکات پیچیده ، شکل گرفته و هدفمند می شوند در مورد نقش ورزش در پیشرفت رشد ، سلامتی و آمادگی جسمانی کودکان و نوجوانان تحقیقات متعددی انجام شده است .
در این تحقیقات تأثیر ورزش را بر روی رشد و آمادگی جسمانی همچنین نشاط دختران دانش آموز فنلاندی نشان دادند . دخترانی که ورزش می کنند دارای بدنی انعطاف پذیر و فعال هستند .  باید توجه داشت که اهمیت ورزش منحصر به سنین کودکی و نوجوانی نیست . در سنین بالا ورزش برای جلوگیری از پوکی استخوان ، اضافه وزن و ناراحتی های قلبی و عروقی ، همچنین برای پر کردن اوقات بیکاری و جلوگیری از افسردگی و روان پریشی توصیه می شود .
رشد در دوران کودکی تحت تأثیر فاکتورهای متعددی است از آن جمله هورمون رشد و فاکتورهای رشد ، در عین حال هورمونهای دیگر و نوع تغذیه نیز بر رشد تأثیر دارند .
رشد قدی با رشد استخوانهای دراز همراه است . رشد قد در دختران در سنین ۱۶ تا ۱۷ سالگی و در پسرها تقریباً در ۱۸ سالگی پایان می یابد ولی از این سن به بعد رشد قدی بصورت ناچیزی انجام می شود که مربوط به دراز شدن طول ستون مهره ها است . در صورت عدم فعالیت بدنی رشد استخوانها کاهش می یابد .
حرکت که با جابجایی استخوانها انجام می گیرد حاصل انقباض عضلات تحت فرمان های عصبی به صورت حرکات ارادی یا به دنبال تحریکات حسی به صورت رفلکسی است . ممانعت از حرکت یک اندام یا نرسیدن پیام عصبی به عضله به دنبال قطع عصب حرکتی مانع حرکت اندام حرکتی می شود و پیامد آن آتروفی عضلانی و در نهایت عدم رشد استخوان مربوط به آن عضله است . استخوان در این شرایط دکلسیفیه می شود و حالت تراکمی خود را از دست می دهد . نیروی کششی و تانسیونی که عضلات روی استخوانها وارد می سازند موجب رشد طبیعی استخوانها و مانع از تغییر شکل آنها می گردد . ضمناً وزن عضلات بر تراکم استخوانها اثر می گذارند . در زنها استخوانها سبک ترند و در سنین بالا توده استخوانی متناسب با کوچک شدن و تحلیل عضله کاهش می یابد و به همین جهت استئوپروز در زنها در مقایسه با مردها به مراتب بیشتر است . معهذا چنانچه استخوان تحت نیروهای شدید عضلانی قرار گیرند رشد آنها کند و محدود می شود . ضمناً عضله ای که مدتی منقبض می ماند روی رگهای خونی آن فشار وارد می شود و احتمال قطع جریان خون در آن وجود دارد که زیان آور است . تحقیقات نشان داده است که فشار زیاد بر مفاصل و استخوانها در دوران قبل ازبلوغ موجب آسیب ساختاری می گردد .
هنگام فعالیت سلول های عضلانی ، دستگاه متابولیکی نیازمند انرژی است و این انرژی را از اکسیداسیون گلوکز و اسیدهای چرب تأمین می کند . محصول این اکسیداسیون دی اکسید کربن است . گرفتن اکسیژن و دفع CO2 وظیفه شش ها است که تنفس بیرونی  را بعهده دارند ولی تنفس بیرونی با تنفس درونی که در سطح سلولی انجام می گیرد بستگی نزدیک دارد . بهمین جهت بی توجه به میزان متابولیسم عضلانی فشار O2 و PH خون لازمست در حدی ثابت بماند . هنگام ورزش مقدار متابولیسم افزایش می یابد و این امر با افزایش هم تعداد تنفس و ضربان قلب در دقیقه  و هم افزایش حجم هوای جاری و حجم ضربه ای صورت می گیرد .

با توجه به اینکه دانش آموزان روزانه چند ساعت در کلاس های درس روی نیمکت می نشینند حتی اگر نوع نشستن مناسب باشد و نیمکت نیز مطابق استاندارد باشد در آنها احساس خستگی فیزیکی بوجود می آید و چنانه نوع نشستن مناسب نباشد و یا نیمکت مطابق استاندارد نباشد در دراز مدت موجب اختلالات ساختاری می شود که Scoliosis و شکل C در مهره ها از آن جمله است . دانش آموزان پسر غالباً این شکل را با بازی کردن ( عمدتاً فوتبال ) در کوچه و خیابان و یا ورزشگاهها حل می کنند ولی برای دختران دانش آموز به دلیل اعتقادات و فرهنگ جامعه امکانات کمتری وجود دارد بنابراین لازمست در مدارس ساعتهایی برای تمرین های بدنی و ورزش دختران منظور شود .

نقش ورزش در کاهش اضطراب و ایجاد نشاط

   امروزه نقش ورزش آنقدر مورد توجه قرار گرفته که آنرادر تکنیکهای رفتار درمانی توصیه می کنند.
نقش شنا در اضطراب زدایی وتخلییه نگرانی های نا شناخته مورد توجه قرار گرفته  است. با انجام آزمایشات روان شناسی ثابت گردیده است که سطح اضطراب در افراد٬قبل وبعد از شنا به ویژه به صورت شیرجه در آب فرو رفتن تفاوتهای معنا داری رانشان می دهد. مشاوران از ورزش بوکس ومشت زنی به عنوان روش کم هزینه ای برای تخلییه هیجانات زاید به ویژه درکودکان ونوجوانان بزهکار استفاده درمانی می نمایند.
نقش ورزش کوهنوردی ودو استقامت در تمرکز بخشی وتقویت اراده امروز توجه روان درمانگران را به خود جلب نموده است. از نکات عمدهای که موجب گردیده است٬توجه به ورزش در فرایند درمانی مشاوران وروان شناسان به صورت ویژه ای موردتوجه قرار گیرد می توان به موارد ذیل اشاره نمود.
۱-توجه به این اصل که عقل سالم در بدن سالم است درواقع بیانگر این نکته مهم است که فعالیت های ورزشی نقش اصلاح گری بالایی در رفع مشکلات روحی٬روانی دارند.
۲-بکارگیری ورزش درمانی هزینه های زیادی را دربردارند.
۳-تاثیر عمیق رکود فعالیتهای جسمی در بروز ناراحتی هایی مانند نا امیدی وافسردگی های حاد حاکی ازاین است که چنانچه با توصیه های ورزشی این افراد وادار به تحرک شوند به سرعت نشاط و امیدواری درانان افزایش مییابد.
اصولاتجویزهرنوع داروی شیمیایی به ویژه درمورد بیماران روحی٬روانی با عوارض منفی جانبی همراه است که ضمن درمان یک مشکل امکان بروز مشکل دیگری را درسیستم بدن بیماران افزایش می دهد.
در حالی که تجویز ورزش به عنوان یک عامل درمانی هیچگونه عارضه منفی ومخرب در بیمار ایجادنکرده٬وبه عکس موجب تقویت قوای فکری وجسمی برای مقابله با مشکل می گردد.
ورزش و روان درمانی
بسیار سخن و حدیث از تأثیر و اهمیت تربیت بدنی و ورزش بر ابعاد مختلف رشدی چون جسم و روان شنیده ایم یا خوانده ایم. البته بیشترین کوشش در ارائه چگونگی افزایش یا تقویت قوای جسمانی بوسیله تربیت بدنی ورزشی صرف گردیده و کمتر به مشخص نمودن ویژگیهای سلامت روان پرداخته شده است لذا بر آن شده ایم که حتی مختصر به تعریفی کلی از سلامت روان به شناخت اصول ویژگیهای آن پرداخته و بخش تربیت بدنی و ورزش را در این بعد مهم انسانی مشخص نمائیم.
یک فرد زمانی دارای سلامت روان است که با شناخت و حفظ ویژگیهای شخصیتی، خود را با محیط تطبیق دهد. شناخت خود مجموعه ادراکات، ارزشها، افکار و عواطف را تشکیل می دهد که سبب و آگاهی فرد از موجودیت خود می شود. بدین معنی او می فهمد کیست و چیست. در تامین سلامت روان علاوه بر عوامل ژنتیکی عوامل محیطی نیز تاثیر فراوان خواهند داشت. اگرچه شناخت کامل ویژگیهای مربوط به سلامت روان در یک فرد بسیار مشکل است ولی زمانی افراد از نظر روانی سالم می باشند که دارای خصوصیات شاخصی گردند:
1.    اعتماد به نفس دارند. از خصوصیات مثبت و برجسته خود استفاده می کنند در عین اینکه به محدودیتها و نواقص خود آشنایی دارند توانائیهای خود را می شناسند و حداکثر استفاده از آن را می کنند این افراد واقعیت وجودی خود را انکار نمی نمایند بجای عذرتراشی و دلیل تراشی شکستها را براحتی پذیرفته و نگرانی به خود راه نمی دهند.
2. احتیاجات اولیه را براحتی برطرف می نمایند. برآوردن نیازهای اولیه زندگی بخصوص نیازهای جسمانی باعث تلاش دائمی در این افراد می گردد. و با شناخت واقعیتها واقع بینانه تر با مشکلات زندگی مقابله می نمایند.

3. به دیگران به دیده خوب می نگرند. ضمن دوست داشتن دیگران به آنها اعتماد می کنند و در حفظ روابط با دیگران کوشا هستند محبت خویش را مستقیماً ابراز می نمایند و برای آن شواهدی مناسب ابراز می دارند.

4. مسئولیت پذیرند ضمن پذیرش مسئولیت مناسب با سن خود مسئولیت کارهایی که خود انجام می دهند را می پذیرند از کسب تجربه لذت برده و همیشه برای بهترین نتیجه در تلاش خواهند بود.
مجموعه این ویژگیهای شاخص تشکیل دهنده سلامت روان در یک فرد می باشد. بدون شک رفتار بشر تابع تمامیت وجود اوست بدین معنی روان تابع جسم و جسم تابع روان است. امروزه تحقیقات نشان می دهد که ناراحتی های جسمانی اختلالات روانی را بهمراه داشته و برعکس. ولی نکته برجسته در تقویت قوای جسمانی حفظ روان سالم می باشد.
کتر آرترویدر روانشناس معروف آمریکایی در تحقیق بسیار جامع خود اظهار می نماید عدم تعادل روانی بسیاری بیماران نتیجه عدم فعالیت حرکتی و ورزشی در دوران کودکی است. جونز در قسمتی از تحقیق خود دریافت پسرانی که از نظر قوای جسمانی ضعیف می باشند علاوه بر ضعف جسمانی دارای مشکلات روانی مانند احساس حقارت عدم توانائی تطبیق خود با دیگران می باشند. راویک و مک کی دریافتند دانش آموزانی که در مهارتهای حرکتی ضعیف می باشند اغلب خجول و گوشه گیر هستند و برعکس دانش آموزانی که از نظر مهارتهای حرکتی قوی می باشند دارای ویژگیهای برجسته بسیار نمایانی از نظر رفتار چون فروتنی، تدبیر، توجه و حس همکاری هستند.
شندل با استفاده از آزمون روانی خصوصیات روانی دانش آموزان ورزشکار و غیر ورزشکار را مورد بررسی قرار داد و به این نتیجه رسید دانش آموزان ورزشکار دارای صفات ممتاز رفتاری چون رهبری، تحرکهای اجتماعی حس ارزشهای فردی و اجتماعی، عدم شک و تردید در خود عدم بهانه جوئی و نتیجتاً رشد اجتماعی بیشتر می باشد
مسلماً عدم سازش وجود و اختلالات رفتاری در هر طبقه و صنفی و در هر گروه و جمعی بسیار مشهود است عوامل مختلفی را می توان در بوجود آوردن یا پایه ریزی عدم سلامت روان ذکر نمود: فشارهای اجتماعی، فقر مادی، اختلافات خانوادگی، تصادفات، بیماریها، مرگ و میرهای پیش بینی نشده و بسیاری از عوامل خانوادگی و اجتماعی همراه با عوامل وراثتی، افراد را دچار عدم تعادل روان می سازد. بنابراین برای پیش گیری از بیماری روانی و حفظ سلامت روان توصیه های مختصری در نظر گرفته می شود:
1. سعی کنید به انجام فعالیتهای ورزشی بپردازید زیرا ورزش تنشهای روانی را از بین می برد و اخمها را به لبخند تبدیل می نماید.
2. در رابطه با نگرانی خود با دیگران صحبت کنید و اگر مشکل شما جدی است از مراجعه به پزشک روان درمان مضایقه نکنید.
3. موقعیت خود را بشناسید و بجای جنگیدن با آن خود را با ان سازگار سازید. با تغذیه مناسب ورزش مناسب، استراحت کامل مواظب سلامت جسم خود
باشید.
4. با دیگران معاشرت و دوستی نمائید.
5. برای انجام هر کاری زمان خاص و منظمی را در نظر بگیرید.
6. در نهایت یاد بگیرید که همیشه خونسرد و فرد راحتی باشید.
7. در نهایت اگر دارای توانائی لازم برای تحمل درد و رنج باشید و در موقع لزوم با شهامت و بردباری برخورد نمودید به زندگی و رفاه دیگران علاقمند بودید و در این زمینه فعالیت داشتید شما از: سلامت روان برخوردارید.
استرس و روشهای درمان آن با ورزش
در دنیای امروز دانستن راه و روش زندگی و پیشرفت عملاً بدون استرس امکان پذیر نیست و در بین جوامع بشر بصورت قانون درآمده است. نظام پیچیده کنونی ما چنان است که دستگاه عصبی ما در طی روز دائماً از سوی تکان های استرس زای کوچک و بزرگ بسیار زیادی بمباران می شود و دستگاههای عصبی- عضلانی ما دائم در حالت تنش بسر می برند. درنتیجه استرس یکی از عمومی ترین مشکلاتی است که افراد با آن روبرو هستند و از آنجائی که امروزه مسئله سالم زیستن و رابطه آن با فعالیتهای بدنی اهمیتی اساسی یافته است، تمرین و ورزش یکی از ساده ترین ابزاری است که استرس را کنترل می کند

تاثیر ورزش بر کارکردهای شناختی
 تحقیقات نشان می دهد که ورزش بر عملکردهای شناختی و هوش تاثیر مثبت دارد .البته پاره ای از محققان نیز بر این باورند که چنین رابطه ای وجود ندارد .بدون شک رشد حرکتی کودک در رشد ذهنی وی مهم وموثر است و میزان یادگیری کودک با سطح فعالیت های حرکتی و جسمی وی مربوط است . آن طور که پژوهش های اخیر نشان داده اند ، انجام ورزش و اجرای حرکات جسمی باعث افزایش در بهره هوشی حاصل از اجرای برخی از آزمون های هوشی می شود ، علت عملکرد بهتر ذهنی و شناختی ناشی از ورزش رابا افزایش اکسیژن موجود در هوای استشناقی به دنبال خستگی ناشی از کار ذهنی مربوط می دارند. بهبودی کارکردهای شناختی و ذهنی ناشی از ورزش ، هم در بزرگسالان و سالمندان و هم جوانان و نوجوانان دیده شده است. تحقیقات نشان داده که پس از اجرای تمرینات و برنامه های ورزشی حتی در عملکرد شناختی بیماران روانی سال خورده نیز بهبودی دیده می شود.و این به دلیل این است که درگیری غیر قابل اجتناب کل مغز در فعالیت های بدنی ،یک عامل مهم احتمالی در بازگرداندن و توقف فرآیندهای انحطاط سلولی – جسمی پیری است که در نتیجه آن در توانش های ذهنی سال خوردگان تغییرات مثبتی حاصل می شود . درباره تاثیر ورزش بر بهبود عملکرد تحصیلی بایستی گفت که در نوجوانان وجوانان هم بستگی معنادار مثبتی بین آمادگی جسمانی وموفقیت تحصیلی وجود دارد.چنین رابطه مثبت معنادار را در دانشجویان دختر نیز مشاهده کرده اند. بنابراین صرف نظر از متغییر جنسیت انجام ورزش بر عملکرد تحصیلی آثار مثبت دارد. همچنین گزارشات انجام شده در خصوص کودکان حاکی از آن است که انجام تمرینات ورزشی بر عملکرد تحصیلی آنان تاثیر مثبت دارد. به طور کلی فعالیت های جسمانی وتمرینات ورزشی و کارکردهای مختلف ذهنی و شناختی اثر مثبت دارد وآنها راباور می کنند .
 تاثیر ورزش بر رفتار
پژوهش های متعدد نشان می دهند که بازی های ورزشی باعث افزایش خلاقیت ، استقلال ، رهاسازی تنش و نیز برقراری بیش تر روابط صمیمانه بین افراد می شود .هم چنین فعالیت های ورشی محبوبیت و سازگاری اجتماعی افراد را افزایش می دهد .تاثیر ورزش بر رفتار شغلی نیز مورد بررسی قرار گرفته است ، انجام فعالیت های جسمانی با کاهش قابل ملاحظه ای در غیبت شغلی همراه است . این قبیل فعالیت ها که با سلامت جسمانی و کاهش عوارض قلبی به عنوان عوامل عمده غیبت مطرح می شوند ،مرتبط است .همچنین ورزش با اصلاح برون داده های شغلی و کاهش خطاهای ناشی از کارها نیز همراه است.
ورزش ، خلق و شخصیت
  براساس یافته های پژوهشی ،بین شخصیت ،خلق و ورزش رابطه ای وجود دارد . از یک سوء ورزش باعث ایجاد تغییرات مثبت و معناداری در متغیرهای شخصیتی – هیجانی می شود و از سوی دیگر ویژگیهای شخصیتی در انجام ورزش و هم چنین انتخاب انواع خاص فعالیت ها و برنامه های ورزشی موثر است .به نظر می رسد که تاثیر ورزش بر شخصیت ،به متغیر های متعددی از جمله نوع ورزش و مدت انجام آن تمرینات بستگی داشته باشد ، چرا که تغییرات شخصیتی بیش تر ناشی از تمرینات طولانی و مداومند به این دلیل که این قبیل تمرینات در بیوشیمی بدن تغییرات معناداری ایجادمی کنند و در نتیجه متغییرهای شخصیتی با تغییرات بیوشیمی بدن همراه می شود. یکی از ابعاد عمده شخصیتی در رابطه با تاثیرات ورزش "خودپنداره" است . خودپنداره تصور و برداشت فرد از جنبه های گوناگون موجودیت خویش نظیر :جنبه های بدنی و جسمی ،اجتماعی ،هوشی ،شناختی وغیره می باشد.به نظر می رسد که خودآگاهی بیشتر فرد از خویش بالا رفتن خود پنداره و عزت نفس وی همراه است .در این زمینه تحقیقات نشان می دهد که در اثر تمرینات جسمانی خاص مثل :دومیدانی ، خودپنداره زنان افسرده به صورت پایدار بهبود یافته است. همچنین تمرینات با وزنه بهبودی قابل ملاحظه ای در قدرت واندزه عضلات به وجود می آورد و میزان بازدهی آنان را افزایش می دهد و این خود در ایجاد خودباوری بسیار موثر است .سازوکار تاثیر ورزش بر عزت نفس احتمالاً ناشی از احساس مهارت و کفایت بیشتر است فعالیت های جسمانی نوعی احساس مهارت و کفایت به فرد می دهد که به افزایش در احساس کنترل بر زندگی خود وسلامتی منجر می گردد. این احساس کنترل وکفایت به نوبه خود موجب افزایش عزت نفس می شود .
 به طور کلی تحقیقات نشان می دهد که افراد پس از انجام فعالیت های جسمانی و تمرینات ورزشی نوعی تجربه مثبت یا حس بهبود و پیشرفت کیفیت زندگی را در خود مشاهده می کنند. این موارد تنها به ورزشکاران اختصاص ندارد بلکه در مورد افرادی که به صورت تفریحی و غیر مستمر ورزش می کنند نیز صادق است .معمولاً پس از اجرای تمرینات متوالی ،در بعضی افراد نوعی «عزت به نفس متورم» به وجود می آید . لذا آنان توانایی خویش را بسیار بالا تخمین می زنند .این امر به ویژه در ورزشکاران قبل از انجام مسابقات ورزشی و پس از تمرینات مداوم دیده می شود. شاید یکی از علل اساسی بسیاری از اظهارات ورزشکاران ومربیان ورزش مبنی بر این بر قهرمانی قبل از انجام مسابقات و عدم موفقیت های بعدی آنان همین عزت نفس متورم ناشی از تمرینات ورزشی متداوم باشد. ورزش باعث افزایش خلاقیت و استقلال فرد می شود . از آنجا که خلاقیت و استقلال فردی از جمله متغیرهای موثر بر شخصیت و خلق می باشد،لذا فعالیت های جسمانی از این طریق بر شخصیت افراد تاثیر می گذارد .یک متغییر شخصیتی دیگری که دراثر تمرینات ورزشی وبدنی تغییراتی در آن دیده می شود « کانون کنترلی» است کانون کنترلی عبارت است از انتساب علل وعوامل پدید آورنده حوادث و وقایع با خود و پابه محیط بیرونی و پیرامونی است .افرادی که علل رخداد وقایع و پدیده هارا به خود نسبت نداده و خود را در این عامل دخالت نمی دهند دارای «کانون کنترلی بیرونی » هستند . تحقیقات حاکی از آن است که افراد با کانون کنترل داخلی در بخورد ومواجه شدن با اتفاقات وفشارهای روانی معمولاً سازگاری بهتری دارند و بیشتر می توانند ناگواری ها و مشکلات را تحمل کنند . اثر ورزش کانون کنترل خارجی کودکان را به کانون کنترل داخلی به معنا داری تغییر داده است . در زمینه ویژگی های خلقی –شخصیتی ورزشکاران موفق ، تحقیقات بیانگر آن است که این افراد نسبت به سایر ورزشکاران حالات خلقی باثبات تر و مناسب تری دارند. هم چنین این افراد تصفیه وپالایش حرکات حسی وتغییر و تفسیرهای محیطی مناسب تر و بیش تری دارند. در ضمن ورزشکاران موفق آستانه تحریک درد بالاتر و سرعت واکنش بیشتری دارند.









منابع :
ورزش در اسلام ، حسین صبوری
ورزش از دیدگاه اسلام 
http://www.enghelabsc.com/islamsport.aspx

http://daneshnameh.roshd.ir
http://nazemfar.blogfa.com/post-14.aspx
http://www.irib.ir/health/html/sportforgirl.htm